Baba Faghani Shirazi

بابافغانی شیرازی

فغانی یا بابافغانی شیرازی(متوفّی 925)، از بزرگترین شاعران و غزل‌سرایان شهیر سبک وقوع و یکی از شعرای مجتهد طرز تازه دانسته شده است، این اجتهاد به سبب زبان ساده و بی‌پیرایه‌ی اوست که همراه با واقعگرایی و سوزناکی نقطه‌ی عطفی بین ادبیات پیش و پس از خود است.

«...در صحف ابراهیم پس از وصف طولانی که از غزلهای او شده چنین آمده است که: «ملا محتشم کاشانی و ملا نظیری نیشابوری و ملا عرفی شیرازی و ضمیری اصفهانی و ملا وحشی بافقی و حکیم رکنا مسیح کاشی که اساتذه صاحب اقتدار و نامدار فن بلاغت و فصاحت اند، همه متقلد و متتبع اویند، اگرچه هرکدام ازین بلند سخنان تصرفی و اختراعی را کار بند شده و بطرز خاصی حرف زده، اما در حقیقت جاده رفتار اینان مسلک بابا فغانی است»، ماحصل این سخن آن می شود که فغانی پیشرو شاعران قرن دهم در سبک سخنوری آنانست یعنی شیوه یی که چون کار آن در واقعه پردازی و باریک اندیشی بمبالغه کشید طریقت تازه یی در شعر فارسی پدید آورد که متأخران آنرا سبک هندی نامیده اند و فغانی را مسلما باید از بنیانگذاران آن سبک دانست.»

تاریخ ادبیات ایران، دکتر ذبیح الله صفا، ج 5، ذیل احوال فغانی

در شیوه‌ی معشوقی، هرچند که استادی
از حال ِمن آموزد زلف ِ تـو پریشـــانی

شب که بی‌لعل تو می می‌کشم از ساغر چشم
جــگـــرِ پاره، کبابِ نــمــک‌آلود من است

اشتیاقِ باده چندان شد که هنگامِ صبوح
نرگسِ مخمور نتواند لب از خمیازه بست

خطّی که یک رقمش آبرویِ نه‌چمن است
نشانِ خاتمِ سلطانِ دین، ابوالــحسن است

************************

پیش ما خاطر شاد و دل غمناک یکی است
حال آسوده و دردِ جگرِ چاک یکی است

برگ عیش دگران روز به روز افزون است
خرمن سوخته ماست که با خاک یکی است

در گلستان جهانم اثر عیش نماند
همچنان به که گلش با خس و خاشاک یکی است

ماکه از خویش گذشتیم چه هجران چه وصال
مردن و زیستن مردم بی باک یکی است

آنچنانم که جفای تو ندانم ز وفا
زهر پیش من دیوانه و تریاک یکی است

صدق ما با تو درست است چو آیینه و آب
عاشقان را دل صاف و نظر پاک یکی است

راحت و رنج، «فغانی»، ز خیال من و توست
راست بین باش که نیک و بد افلاک یکی است

************************

دیوان کامل اشعار بابافغانی شیرازی، شامل قصاید، ترکیبات، ترجیعات، غزلیات، قطعات، رباعیات

به‌تصحیح مرحوم احمد سهیلی خوانساری، تهران،1340

آدرس دریافت: 52.9 مگابایت

دیوان غزلیات فغانی(اعراب‌دار)، به‌تصحیح پروفسور منموهن لال ماتهر دهلوی، لاهور

آدرس دریافت: 60 مگابایت

مرقع نفیس غزلیات فغانی، به سبک نستعلیق اواخر دوره صفوی، مجلس شورای اسلامی

آدرس دریافت: 13.6 مگابایت

نسخه خطی نفیس دیوان بابا فغانی شیرازی، خط محمّدمومن(ظاهرا 1105 ه.ق.)، دوره صفوی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی(قابل دریافت از سایت دیجیتال کتابخانه مجلس، شماره راهنما: ۷۸۰۲)

نسخه خطی نفیس دیوان بابا فغانی شیرازی، خط محمّدمومن بن محمدقاسم کرمانی، 1002 ه.ق. کتابخانه مجلس شورای اسلامی(قابل دریافت از سایت دیجیتال کتابخانه مجلس، شماره راهنما: 148 فیروز)

قطعه‌‌ی نستعلیق، غزل بابافغانی شیرازی، دوره صفوی، موزه آرمیتاژ، سن پطرزبورگ روسیه

Introduction

سبک هندی(اصفهانی، طرز تازه)

دامن هر گل مگیر و گرد هر شمعی مگرد
طالب حسن غریب و معنی بیگانه باش---
صائب تبریزی

سبک سرایش جدیدی که از قرن دهم و از پس سبکِ عراقی و موازی با سبکِ وقوع توسّط شعرایی چون بابافغانی شیرازی و ثنایی‌مشهدی شروع به شکل‌گیری و تکوّن نمود، در نزد شاعران این سبک با نام طرز یا طرزِ تازه و با صفاتی چون حُسنِ‌غریب و معنیِ‌بیگانه و در نزد متاخّرین با عناوینِ انتسابیِ هندی یا اصفهانی، نامبردار شده است. این سبک، سبکِ مضمون‌یابی، خیال‌بندی و تشبیه است، منظور از این تشبیه برقراری شباهتی مستقیم یا غیرمستقیم بین انواعِ سطوحِ ادراک و یا مصادیقِ سطحی از ادراک می‌باشد، ازین‌روست که بالا بودن بسامدِ استعاره،تشخیص، تمثیل و حسّ‌آمیزی در این سبک از شاخصه‌های اصلی آن است. قرار دادن تمامیِ شاعران این سبک در یک رده، کاری صعب و بلکه اشتباه است، گاه بینِ سبکِ سرایش و سخن دو تن از شاعران سبک‌هندی[1]، تفاوت و حتّی اختلاف بسیار مشاهده می‌شود، گاه یک شاخصه، ظهور پررنگ‌تری در سبک یک شاعر پیدا می‌کند، نظیر عرفی و ظهوری که ربّ‌النوعِ استعاره‌اند، به طور کلّی دو شاخه‌ی اصلیِ سبکِ هندی، نازک‌خیالانِ متقدّم(که تمثیل نمود بیشتری در آن دارد) نظیرِ صائب، کلیم، طالب، سلیم و نظیری و دورخیالانِ متأخّر(که دیریاب بودنِ معنی نمودِ بیشتری در آن دارد) نظیرِ اسیر، زلالی، شوکت و بیدل می‌باشند.

---

[1]. به کار بردنِ نام "هندی" برای این سبک، صرفا همراهی با این نام مصطلح(اگرچه اشتباه) می‌باشد.